Tükenmişliğe Çare Görülme ve Duyulma

Tükenmişlik sendromu… Son yıllarda çok sık karşımıza çıkan lakin değiştirilemeyen şartlar ve kişinin kendinin farkına varmaması nedeniyle uzun müddet maruz kaldığı bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Uzmanlar, tükenmişlik sendromunun tahlilinde püf noktanın “görülme” ve “duyulma” olduğuna dikkat çekiyor. 

Tükenmişlik Sendromuna ait bilgi veren Yeditepe Üniversitesi Psikoloji Kısmı Lideri, Klinik Psikolog, Dr. Öğr. Üyesi Billur Örnek, tükenmişlik sendromunda ümitsizlik ve depresif özelliklerin görülebileceğine işaret ederek, “Tükenmişlik sendromunu kişinin ağır, zorlayıcı ve talepkâr bir şarta uzun mühlet maruz kalması ve artık kendi kaynakları ile bununla başa çıkamaması sonucu gelişen bıkkınlık, güç düşüklüğü, hevessizleşme ve yıpranma ile karşı karşıya kalmasıdır. Bu durumda yapılan işle ilgili motivasyon ve güç azalır, randıman düşer” dedi.  

Doğrudan Beşerle Çalışanlarda Daha Fazla Görülüyor

Tükenmişlik sendromunun genel manada toplumda görülme sıklığından çok makul şartlarda çalışan yahut şiddetli işlerle uğraşan popülasyonlardaki sıklığının araştırma konusu olduğunu belirten Örnek, “Örneğin, sıhhat çalışanları, eğitim-öğretim çalışanları epeyce yaygın olarak tükenmişliğin araştırıldığı kitleler. Burada dikkat çeken en kıymetli öge, bu şahısların birebir beşerle ve hizmet kesiminde çalışıyor olması. Hasebiyle diyebiliyoruz ki direkt beşerle çalışanlarda tükenmişlik daha yaygın bir sorun. Birtakım çalışmalar sıhhat çalışanlarında yüzde 60 üzerinde tükenmişlik bildiriyor. Salgınlar, afetler üzere harikulâde durumlarda bu oran daha da yükseliyor zira talep olağandışı bir hal alıyor” diye konuştu. 

İş Çok Ödül Yok

Tükenmişliğin, çok ağır, çok talepkar şartlarda, kişi gereğince desteklenmediğinde, uğraşları görülmüş ve ödüllendirilmiş hissetmediğinde ortaya çıkan bir yıpranmışlık hissi olduğunu söz eden Dr. Öğr. Üyesi Örnek, kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Çalışma ortamlarında, çalışma takımı ve yöneticileri tarafından desteklenmemek, duygusal manada zorlayıcı şartlarda bulunmak, değersizleştirilmiş hissetmek, inançta hissetmemek üzere sebepler motivasyon kaybı ve tükenmişliğe götüren en kıymetli ögeler.”

Hayatın Her Alanında 

“Tükenmişlik, iş ortamında tanımlanmış olmasına karşın hayatın her alanında karşımıza çıkıyor” diyen Billur Örnek, şöyle devam etti:

“Hiç çalışma ortamında bulunmamış bir mesken hanımı, bir öğrenci de tükenmişlik yaşayabiliyor. Buna yol açan asıl husus, kişinin aldığı sorumluluklara rağmen manalı bir mükafatla karşılaşmıyor oluşu aslında. Bir iş yerinde, bir meskende yahut bir okulda, kişi yüklendiği misyonları makul bir motivasyonla yüklenir. Para kazanmak, başarılı olmak, saygınlık, takdir üzere mükafatlar kişinin maruz kaldığı talepler karşısında küçük kalıyorsa, kişi vaktinde hevesle aldığı sorumluluğa karşı duyarsızlaşmaya, manalı bir iş yaptığına dair doyumunu kaybetmeye başlıyor. Şayet imkânı varsa bu işten kopmayı seçiyor ancak gerek çalışma ortamında gerek meskende gerek okulda olsun, birden fazla vakit kaçmanın mümkün olmadığı şartlar altında artık manalı bulmadığı halde birebir işleri yürütmeye mecbur kalıyor.”

Yoğun Uğraş Görülmüyor

Dr. Öğr. Üyesi Billur Örnek, tükenmişlik sendromu yaşaması beklenen şahıslara şu örnekleri verdi:

“Olması gerekenden daha az eleman çalıştığı için aslında üç kişinin yapması gereken işi, bir çalışanın yaptığını ve buna karşın zati yapması gerekeni yapıyormuş üzere eforunun görülmediğini düşünün… Bu kişi genel manada kâfi seviyede kazansa bile yaptığı işi sorgulama ihtimali yüksektir. Benzeri formda sabahtan akşama kadar meskeni, aile üyeleri için temizleyen, toplayan, sağlıklı bir ortamda, sağlıklı şartlarda yaşanması için konutun işlerini aksatmadan yapan lakin bütün bu uğraşlarının takdir edilecek bir gayret olduğu hiç akla gelmeyen bir bayan düşünün. Üstüne üstlük bütün gün temizleyip düzenlediği mesken hiç düşünülmeden kirletilip dağıtılıyor. Bu iki örnekte de benzeri bir şart var: Kişi büyük bir eforla sistemi sağlamaya ve üstendiği sorumluluğu yerine getirmeye uğraşıyor lakin ağır gayreti görülmüyor, hasebiyle ödüllendirilmiyor. Bu durumda kişi yaptığı işin anlamlılığını sorgulamaya başlıyor.” 

Depresyona Yol Açıyor 

Tükenmişlik sendromu yaşayanların depresif belirtiler gösterebileceğinin altını çizen Billur Örnek, şunları kaydetti: 

“Motivasyon eksikliği, güç düşüklüğü, psikosomatik dediğimiz direkt fizikî kaynaklı olmayan, duygusal nedenlere bağlı fakat fizikî olarak hissedilen beden ağrıları, baş ağrısı, sindirim sorunları üzere rahatsızlıklar, anlamsızlık hissi nedeniyle umutsuzlaşma, hiçbir şeyden keyif alamama ve genel çökkünlük hali ile giden depresif belirtiler ortaya çıkabilir. Yeniden depresif belirtiler altında sayabileceğimiz iştahta, uykuda artış yahut azalma, telaş bozuklukları, daima telaşlı olma hali belirtiler ortasında sayılabilir. Elbette görünümü herkeste birebir olmaz. Tükenmişlik bizim ruhsal hastalıklar sınıflamasında saydığımız bir teşhis değildir fakat tasa bozuklukları, psikosomatik bozukluklar, depresyon üzere ruhsal bozulmalara açık hale getiren bir şart diyebiliriz.” 

Görmek ve Duymak Tedavide Püf Nokta

Tedavi için öncelikle kişinin kendisinin görülme ve motivasyon muhtaçlığının farkına varması gerektiğine vurgu yapan Yeditepe Üniversitesi Psikoloji Kısmı Lideri Dr. Öğr. Üyesi Billur Örnek, şu tekliflerde bulundu:

“Tükenmişliğin yaşandığı ortama nazaran karşılanmayan muhtaçlık değişiyor. Bir iş ortamında baskı yerine dayanak veriliyor, kişi kendisini inançta hissediyor, insani şartlarda yaşayabileceği kadar kazanıyor ve duygusal manada görüldüğünü, gayretleri karşısında takdir edildiğini hissediyorsa tükenmişlik yaşama ihtimali azalacaktır. Burada en kıymetli nokta ‘görülmek-duyulmak’ diyebilirim. Tükenmişlik en fazla gösterilen uğraşın kimsenin umurunda olmadığı, değersizleştirildiği şartlarda ortaya çıkan bir durum. Bu nedenle kişinin kendi ‘görülme’ muhtaçlığının, motive edilme muhtaçlığının farkında olması çok değerli. Artık yürütmekte olduğu sorumluluğun anlamlılığına ait başı karışıksa neye gereksinim duyduğunu, neyin eksik olduğunu manaya ve gidişatı değiştirme vaktidir. Hislerimiz yanlışsız dinlediğimizde çok değerli alarm sistemleridir. Bıkkınlık, isteksizlik, motivasyon düşüklüğü, anlamsızlık hissi kesinlikle bir şeylerin yanlış gittiğinin sinyalidir. Kişinin kendisini dinleyip muhtaçlığını fark etmesi ve talep etmesi bizim psikoterapilerde çok üzerinde durduğumuz bir hedef.” 

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı